Otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin yanlışlıkla vücudun normal dokularına saldırdığı bir durumdur. Bağışıklık sistemi normalde bakteri ve virüs gibi mikroplara karşı koruma sağlar. Bu yabancı işgalcileri algıladığında hemen savunma hücrelerini devreye sokar. Otoimmün bir hastalıkta ise bağışıklık sistemi vücudun eklemler, cilt gibi çeşitli doku ve organlarını yabancı olarak algılar. Örneğin otoimmün bir hastalık olan tip 1 diyabet pankreas hücrelerine, romatoid artrit eklemlere saldırır.
Otoimmün hastalık nedir?
Vücudun bağışıklık sistemi, kişiyi hastalık ve enfeksiyonlardan korur. Fakat otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi yanlışlıkla vücudunun sağlıklı hücrelere saldırarak hastalığa yol açar. Otoimmün hastalıklar vücudun birçok doku ve organını etkileyebilir.
Otoimmün hastalık neden olur?
Otoimmün hastalıkların nedeni tam olarak bilinmemektedir. Fakat genetik ve çevresel faktörlerin ortak bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Kadınlarda daha sık görülür.
Multipl skleroz ve lupus gibi bazı otoimmün hastalıklar ailesel geçiş gösterir. Her aile üyesi mutlaka aynı hastalığa sahip değildir, ancak diğer otoimmün hastalıklara yatkınlık söz konusudur.
Otoimmün hastalıkların görülme sıklığının her geçen gün artması nedeniyle, araştırmacılar enfeksiyonlar, kimyasal maddeler veya solventlere maruz kalma gibi çevresel faktörlerin de etken olabileceğinden şüphelenmekteler. Yüksek yağ ve şeker oranına sahip ya da işlenmiş yiyeceklerle beslenmek bağışıklık tepkisine yol açarak iltihaplanmaya neden olabilir ve bazı otoimmün hastalıkları tetikleyebilir. Hijyen hipotezi adı verilen bir başka teoriye göre aşılar ve antiseptikler nedeniyle, günümüzde çocuklar geçmişte olduğu kadar mikroplara maruz kalmaz. Bu da bağışıklık sisteminin zararsız maddelere aşırı tepki vermesiyle sonuçlanır.
Otoimmün hastalıklara hangi doktor bakar?
Otoimmün hastalık düşündüren belirtilerden şüphelenildiğinde bir doktora görünmek iyi olacaktır. Sahip olunan belirtilere ve hastalık türüne bağlı olarak farklı bir uzman doktoru ziyaret etmeniz gerekebilir.
Romatoloji uzmanı: Romatoid artrit ve Sjögren sendromu gibi eklem hastalıklarını tedavi eder.
Gastroenteroloji uzmanı: Çölyak ve Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi hastalıklarını tedavi eder.
Endokrinoloji uzmanı: Tiroid bezi ile ilişkili Haşimato ve Graves hastalığı ya da böbrek üstü bezi ile ilgili Addison hastalığı gibi hormonal otoimmün hastalıkları tedavi eder.
Dermatoloji uzmanı: Sedef hastalığı gibi otoimmün cilt hastalıklarını tedavi eder.
Otoimmün hastalık belirtileri
80’den fazla otoimmün hastalık türü vardır ve bazıları oldukça benzer belirtilerle seyreder. Bu da doktorların hastada gerçekten bu hastalıklardan birinin bulunup bulunmadığı ya da hangisinin bulunduğunu teşhis etmesini zorlaştırır.
Otoimmün bir hastalığın klasik bulgusu ağrı, kızarıklık, ısı artışı ve şişmeye neden olan iltihaptır. Pek çok otoimmün hastalığın erken belirtileri benzerdir ve aşağıdakileri içerebilir:
- Yorgunluk
- Kas ağrısı
- Düşük vücut ısısı
- Dikkat dağınıklığı
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma ve karıncalanma
- Saç dökülmesi
- Cilt döküntüleri
- Eklemler ve diğer dokularda şişme
Ayrıca hastalıkların da kendine özgü belirtileri olabilir. Örneğin Tip 1 diyabet aşırı susuzluk, kilo kaybı ve idrara çıkmaya, inflamatuar bağırsak hastalığı karın ağrısı, şişkinlik ve ishale yol açar.
Sedef hastalığı veya romatoid artrit gibi bazı otoimmün hastalıklarda belirtiler dönem dönem şiddetlenir ya da kaybolur. Belirtilerin şiddetlenmesine alevlenme, kaybolmasına remisyon denir.
Otoimmün hastalıkların teşhisinde kullanılan testler
Otoimmün hastalıkların çoğu tek bir testle teşhis edilemez. Doktorlar teşhis için testlerle birlikte fizik muayene bulgularının bir kombinasyonunu kullanır.
Antinükleer antikor testi (ANA) genellikle belirtilerin otoimmün bir hastalığa işaret ettiği durumlarda yapılan ilk testtir. Pozitif test sonucu kişinin muhtemelen bu hastalıklardan birine sahip olduğu anlamına gelir, ancak tam olarak hangisine sahip olduğunu tespit edemez.
Diğer testler, bazı otoimmün hastalıklarda üretilen spesifik otoantikorların kanda bakılması şekilde yapılır. Ayrıca, bu hastalıkların vücutta ürettiği iltihabı tespit etmek için de testler yapabilir.
Otoimmün hastalıklar nasıl tedavi edilir?
Uygulanan tedaviler otoimmün hastalıkları tedavi edemez, fakat aşırı aktif bağışıklık tepkisini kontrol edebilir ve iltihapları azaltabilir. Ağrı, şişme, yorgunluk ve deri döküntüleri gibi belirtileri hafifletmek için uygulanan tedaviler de mevcuttur. Özel bir diyet ve düzenli egzersiz hastaların kendilerini daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir.
Otoimmün hastalık çeşitleri
Bilinen 80’den fazla farklı otoimmün hastalık çeşidi vardır. Bunlar arasında en yaygın görülen otoimmün hastalık hastalıklar şu şekilde sıralanabilir;
Romatoid artrit
Romatoid artrit (RA), bağışıklık sisteminin eklemlere saldırması nedeniyle ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Bu saldırı eklemlerde ağrı, kızarıklık, şişlik ve sıcaklık artışı ile seyreden iltihaba yol açar. Romatoid artrit kronik bir hastalıktır ve 30’lu yaşlarda başlama eğilimi gösterir.
Lupus (SLE)
Lupus ya da tam adıyla sistemik lupus eritematozus, bağışıklık sisteminin vücudun pek çok doku ve organını yabancı olarak algılaması sonucu ortaya çıkar. Deri, eklemler, böbrekler, beyin ve kalp de dahil olmak üzere birçok organ etkilenir. Eklem ağrısı, halsizlik ve ciltte döküntüler en yaygın görülen belirtilerdir.
Diyabet
Pankreas, kan şekeri seviyelerini düzenlemeye yardımcı olan insülin isimli hormonunu üretir. Tip 1 diyabette, bağışıklık sistemi pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırır ve tahrip eder. Sonuç olarak vücutta insülin üretimi yapılamaz ve bu da yüksek kan şekeri seviyelerine neden olur. Kan şekeri yüksekliği; kan damarları, kalp, böbrekler, gözler ve sinirler gibi çeşitli organ ve dokulara zarar verir.
Haşimato
Haşimato hastalığında, tiroid bezi etkilenir ve tiroid hormonu üretimi azalır. Belirtiler arasında kilo alımı, sıcağa ve soğuğa tahammülsüzlük, yorgunluk, saç dökülmesi ve guatr (tiroid bezinde büyüme) bulunur.
Sedef Hastalığı
Deri hücreleri normalde büyür ve artık ihtiyaç duyulmadığında dökülür. Sedef hastalığı cilt hücrelerinin çok hızlı çoğalmasına neden olur. Üretilen fazla deri hücreleri, cilt üzerinde plak ya da yama şeklinde kırmızı, üzeri beyaz pullarla kaplı döküntüler oluşturur.
Sjögren Sendromu
Sjögren sendromunda bağışıklık sistemi eklemlere ve gözyaşı ve tükürük bezlerine saldırır. Sjögren sendromunun önemli belirtileri eklem ağrısı, göz ve ağız kuruluğudur.
Ailevi Akdeniz Ateşi (FMF)
Ailesel Akdeniz ateşi, tekrarlayan ateş ve karın, akciğerler ve eklemlerin ağrılı iltihabına neden olan genetik otoimmün bir hastalıktır. Eklemlerde ağrı, şişlik, cilt döküntüleri ve kas ağrıları diğer önemli belirtilerdir. Ailesel Akdeniz ateşi, ebeveynlerden çocuklara geçen bir gen mutasyonundan kaynaklanır.
Ankilozan Spondilit
Ankilozan spondilit, omurgayı etkileyen bir otoimmün hastalık türüdür. Omurga kemikleri (omurlar) birbirine yapışarak omurgada hareket kısıtlılığı oluşturur. Bu değişiklikler hafif veya şiddetli olabilir ve kambur bir postürle sonuçlanabilir.
Behçet Hastalığı
Behçet hastalığı; ağız veya genital bölgede yaralar, gözlerde kızarıklık ve şişlik, eklemlerde iltihap, cilt ve sindirim sistemi problemleri ile seyreden bir otoimmün romatizmal hastalıktır.
Multipl Skleroz (MS)
Multipl skleroz, bağışıklık sisteminin sinir hücrelerini saran koruyucu miyelin kılıfına saldırması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Miyelin kılıfının hasar görmesi, beyin ile vücut arasında mesaj iletimini etkiler. Bu hasar uyuşukluk, halsizlik, denge sorunları ve yürüme zorluğu gibi belirtilere yol açar.
Çölyak Hastalığı
Çölyak hastalarında arpa, buğday, çavdar gibi tahıl ürünlerinde bulunan bir protein olan glütene karşı aşırı bağışıklık cevabı görülür. Glütene saldıran immün bağışıklık sistemi, ince bağırsak duvarına da zarar vererek iltihaplara neden olur. İshal, karın ağrısı, bulantı, kusma gibi belirtiler görülür.
