Gün geçtikçe sayılarında artış olan vegan ve vejetaryenlik, bir yaşam tarzı, bir hayat felsefesi ve bir canlı etiği yaklaşımıdır. İnsanların vejetaryenliği / veganlığı seçme nedenleri farklılık gösterebilir. Bunlar, canlı yaşamına saygı göstermek, hayvan sömürüsüne karşı etik bir duruş sergilemek, ekolojiye verilen zararı azaltmak, sağlıklı olmak ve dini inançlar v.b. nedenler olabilir.
Dünyada giderek artış gösteren vegan ve vejetaryenlik, sadece bir beslenme şekli değil, bir yaşam tarzı, bir hayat felsefesi, etik bir yaklaşım olarak kabul edilmektedir. Vejetaryen sayısının son on yıl içinde artış gösterdiği saptanmıştır. İnsanların vegan/vejetaryenliği seçme nedenleri farklılık göstermektedir. Bazıları bunu daha sağlıklı olabilmek için tercih ederken, bazıları ise hayvanlara saygı gösterilmesi gerektiğini düşünerek etik gerekçelerle tercih etmektedir. Ekolojik, lezzet, kültürel veya dini inançlar nedenlerle vegan/vejetaryen olanlar da bulunmaktadır. Ayrıca birden fazla nedenle bu yaşam tarzını benimseyenler de vardır. Vegan/ vejetaryenlik, yaşama, canlıya ve doğaya olan bakış açısıyla doğrudan ilgilidir.
Vejetaryenlik Tipleri
Semi-vejetaryenlik (Flexitaryen) vejetaryen ve etçil beslenme arasında bir geçiş özelliğinde olan bir vejetaryen tipidir. Sadece tavuk ve balık olmak üzere haftada belli sayıda olacak şekilde sınırlı miktarda et tüketilmektedir. Bu diyette yumurta, süt ve süt ürünleri de tüketilmektedir.
Lacto-ovo vejetaryenlik de hiçbir et (et, tavuk, deniz canlısı, balık) tüketilmemekte ancak hayvanlardan üretilen sekonder ürünler (yumurta, süt, bal gibi) yenilmektedir.
Lacto vejetaryenlik de hiçbir et, bunun yanı sıra yumurta da tüketilmez, bal, süt ve süt ürünleri tüketilir.
Ovo vejetaryenlik; yumurta hariç hiçbir hayvansal ürünün tüketilmediği vejetaryen çeşididir.
Pesco vejetaryenlik; et ve tavuk yemeyen ancak balık ve diğer deniz canlılarının tüketildiği vejetaryen çeşididir. Bu grup yumurta, süt ve süt ürünlerini de tüketmektedir.
Polo vejetaryen; bitkisel besinler yanında sadece kümes hayvanlarını tüketenlere verilen addır.
Vegetarian Society (Vejetaryen Derneği) tarafından semi, pesco ve polo vejetaryenliği hayvansal et tüketildiği gerekçesi ile vejetaryen olarak kabul edilmemektedir.
Veganlık Nedir? Nasıl Vegan Olunur? Vegan ile Vejetaryen Arasındaki Fark Nedir?
Veganlık ise hiçbir şekilde et, hayvanlardan elde edilmiş bal, süt, yumurta, yoğurt, kefir gibi ürünleri tüketmeyen ve bunun yanı sıra yün, ipek, deri gibi hayvansal ürünlerden yapılmış olan kıyafetleri kullanmayan bir vejetaryen tipidir. Diyetleri sebze,meyve, tahıl, yemiş (ceviz, fındık gibi) vb. besinlerden oluşmaktadır. Veganlar, hayvanlar üzerinde test edilmiş ürünlerin (kozmetik ürünler, deterjan, diş macunu vb.) tüketimine de karşıdırlar.
Veganlar ayrıca hayvansal yağ içeren sabunları ve süt içeren çikolata, kek, pasta gibi ürünleri de tüketmezler. Hayvanların kullanılması nedeniyle sirklere gitmezler ve canlı hayvanların kullanıldığı filmleri izlemezler.
Vegan/Vejetaryenlik zararlı mı? Yoksa sağlıklı mı?
Uluslararası literatürde vegan/vejetaryen beslenmenin sağlık açısından olumlu sonuç verdiğini söyleyen çalışmaların olduğu gibi sağlıksız olduğunu söyleyen çalışmalar da bulunmaktadır. Araştırmalara göre vegan/vejetaryen bireylerin sağlığı, diğer bireylere göre daha iyi durumdadır. Vegan/vejetaryen bireylerin kan kolesterol düzeylerinin daha düşük düzeyde olduğu, kalp damar hastalıkları, obezite, diyabet ve hipertansiyon gibi hastalıklarının daha az görüldüğü saptanmıştır. Ayrıca vegan/vejetaryenler kuru baklagiller, ceviz, fındık, meyve, sebze ve tahıllı daha çok tükettikleri için kansere yakalanma olasılıkları da az olduğu söylenmektedir. Yalnız burada vurgulanan önemli bir nokta yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat edilmesi gerektiği konusudur. Aksi takdirde vejetaryenlerde özellikle de veganlarda anemi, B12 vitamin eksikliği, osteoporoz gibi durumların görülebileceği ifade edilmektedir.
Vegan/Vejetaryen diyetinin en önemli sorunu B12 vitamini ve protein eksikliğinin yaşanma olasılığının olmasıdır. Vejetaryenler ağırlıklı olarak bitkisel protein tüketmektedirler. Elzem aminoasitler ise, et dışında yumurta, soya fasulyesinde, süt ve süt ürünleri bulunduğundan lactoovo, lacto ve ovo vejetaryenlerde protein konusunda ciddi sağlık sorunları yaşanmamaktadır. Planlı olarak beslenmezler ise ciddi protein eksikliği görülebilir, bu nedenle veganların protein kaynağı olarak soya, kuru baklagiller ve yağlı tohumlardan tüketmeleri gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca veganların demir, kalsiyum, çinko, omega, B12 ve D vitamin takviyesine ihtiyaçları olabilir.
Vegan/vejetaryen beslenmenin omnivor (hepobur) beslenmeye göre de daha sağlıklı olduğu söylenebilir. Ancak burada önemle üzerinde durulan noktanın sağlıklı ve dengeli beslenmenin planlanmasıdır. Aksi halde bireylerde vitamin eksikliği özellikle de B12 eksikliği, anemi, çocuklarda gelişim geriliği, bireylerin hayvansal ürünlerden sakınma gerekçesi ile karbonhidratlara ağırlık verilmesi nedeniyle obezite, kalp-damar hastalıklarına yatkınlık gelişebilmektedir.
