Kronik böbrek yetmezliği veya kronik böbrek hastalığı böbreğin zaman içinde fonksiyonlarını kaybetmesidir. Bir anda gelişmeyen kronik böbrek yetmezliği kademeli olarak yaşanmaktadır. Altta yatan neden bağlı olarak gün geçtikçe ilerleyen böbreklerin fonksiyon kaybı sonunda böbrekleri tamamen çalışamaz hale getirebilir.

Böbreklerin vücuttaki görevi nedir?

Böbrekler, yumruğunuzun büyüklüğünde fasulye şeklindeki organlardır. Sırtınıza doğru göğüs kafenizin altında bulunurlar. Böbreklerin birkaç görevi vardır. Böbreklerin en önemli görevlerinden bir vücudunuzun toksinleri atmasına yardımcı olmaktır. Böbrekler ayrıca kanınızı filtreler ve fazla suyu ve atık ürünleri günün 24 saati vücuttan temizler. Fazla vücut sıvısı ve atık ürünler, idrar yoluyla atılır.

Yaklaşık olarak yumruk büyüklüğünde ve omurganın her iki yanında bulunan böbrekler vücuttaki atık ürünleri ve fazla sıvının vücuttan atılması görevini yerine getirir. Vücuttaki tuz, potasyum ve asit içeriğinin düzenlenmesi de böbreklerin görevidir. Normal çalışan bir böbrek her gün 200 litre sıvı kanın filtreleme ve geri dönüş işlemini gerçekleştirir. Atık ürünlerin vücuttan atılmasının yanında böbrekler;

• Vücut sıvısını dengelemek
• Kan basıncını düzenleyen hormonları düzenlemek
• Kemikleri destekleyen aktif D vitamini formu üretmek
• Kırmızı kan hücrelerinin üretimini kontrol etmek gibi hayati görevleri bulunmaktadır.

Kronik böbrek yetmezliğinin belirtileri nelerdir?

‘Kronik böbrek yetmezliği belirtileri nelerdir?’ sorusu kronik böbrek yetmezliğine dair en çok merak edilen sorular arasındadır. Kronik böbrek yetmezliği genellikle erken evrelerde sessiz şekilde ilerler ve hiçbir belirti vermeyebilir.  Kronik böbrek yetmezliği belirtileri genellikle böbreklerin fonksiyonlarının kaybedilmeye başlandığı ileri evrelerde ortaya çıkmaktadır. Kronik böbrek yetmezliğinin belirtileri her hastada aynı şekilde ortaya çıkmayabilir.

Farklı hastalıklarla da karıştırılabilen kronik böbrek yetmezliği belirtileri genel olarak şunlardır:

• Yorgunluk ve halsizlik
• Mide bulantısı
• Kusma
• Konsantrasyon bozukluğu
• Vücudun fazla su tutmasına bağlı olarak ayaklarda şişkinlik
• İştah kaybı ve yiyeceklerde metalik tat
• Uyku problemleri ve özellikle sabahları gözlerde şişkinlik
• İdrar miktarında değişiklik ve geceleri sık idrara çıkma
• Özellikle geceleri kas seğirmesi ve krampları
• Ayak ve ayak bileklerinde şişlik
• Kalıcı kaşıntı ve ciltte kuruluk
• Göğüs ağrısı, sıvının kalbin zarının etrafında birikirse
• Akciğerlerde sıvı birikirse, nefes darlığı
• Hipertansiyon
• Baş ağrısı
• Erkeklerde ereksiyon sorunları da kronik böbrek yetmezliği belirtileri arasındadır

Kronik böbrek yetmezliği için hangi doktora gidilmelidir?

Böbreklerle ilgili rahatsızlıklar için Nefroloji doktoruna gidilmelidir. Nefrit ve pyelonefrit gibi böbrek iltihapları, akut ve kronik böbrek yetmezliği, idrar yolu enfeksiyonları, böbrek kaynaklı hipertansiyon, albümin gibi böbrek hastalıklarının tedavisini nefroloji doktoru takip etmelidir. Özellikle kronik böbrek yetmezliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkan böbrek nakli konusunda uzman olan nefroloji doktorlarının tercih edilmesi önemlidir.

Kronik böbrek yetmezliğinin nedenleri nelerdir?

Böbrek yetmezliğinin en yaygın nedenleri diyabet ve yüksek tansiyondur . Ancak bazı durumlarda böbrek yetmezliği, öngörülemeyen bir nedenden dolayı da hızlı bir şekilde görülebilir. Kronik böbrek yetmezliğinin nedenleri değişebilmektedir. Kronik böbrek yetmezliği önlenebilir nedenlere bağlı olduğu gibi farklı hastalıklar kaynaklı olarak da ortaya çıkabilmektedir.

• Diyabet: Kronik böbrek yetmezliğinin en sık nedeni halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen diyabettir. Yüksek kan şekeri seviyesi böbreklerdeki küçük filtrelere zarar vererek böbrek yetmezliğini tetikleyebilmektedir.
• Hipertansiyon: Halk arasında yüksek tansiyon olarak bilinen hipertansiyon, kalp- damar hastalıkları ve inmenin sebebi olarak bilinse de böbrekleri de etkileyebilmektedir. Yüksek tansiyon zamanla, böbreklerdeki küçük kan damarlarını zorlayabilir ve böbreklerin düzgün çalışmasını durdurabilir. Yüksek tansiyon böbrek yetmezliğine neden olabildiği gibi tam tersi böbrek yetmezliği de yüksek tansiyona yol açabilmektedir.
• Glomerülonefrit: Böbreklerin glomeruli adı verilen küçük filtreleme birimleri bulunmaktadır. Filtreleme üniteleri glomerulinin iltihaplanması böbrek yetmezliğine neden olabilmektedir.
• İnterstisyel nefrit:Böbrek kanallarının ve çevresindeki yapının iltihaplanması kronik böbrek yetmezliğine neden olabilir.
• Polikistik böbrek hastalığı:Polikistik böbrek hastalığı en sık görülen kalıtsal böbrek hastalığıdır. Zamanla genişleyen ve ciddi böbrek hasarına ve hatta böbrek yetmezliğine neden olabilecek böbrek kistlerinin oluşumu ile ortaya çıkar. Böbrekleri etkileyen kalıtsal diğer hastalıklar Polikistik böbrek hastalığı, Fabry Hastalığı, Alport Sendromu, primer hiperoksalüri ve sistinüridir.
• Prostat gibi idrar yollarını tıkayan rahatsızlıklar: İyi huylu prostat veya prostat kanseri, mesane kanseri, böbrek taşları, enfeksiyonlar, idrar yollarındaki kan pıhtısı gibi idrar yollarını tıkayan nedenler böbrek yetmezliğine yol açabilmektedir.
• Böbreğe kan akışını engelleyen nedenler:Kalp krizi veya kalp hastalıkları, karaciğer yetmezliği, ağır yanık veya alerjik reaksiyon gibi böbreklere kan akışının durduran veya azaltan sorunlar böbrek yetmezliğine zemin hazırlayabilmektedir.
• Ağır metallerden toksinlere aşırı maruziyet
• Uyuşturucu ve alkol
• Kan damarlarının iltihabı yani vaskülit.
• Organında iltihaplanmaya neden olabilen otoimmün bir rahatsızlık olan lupus hastalığı.
• Bazı kanser türleri veya kemoterapi ilaçları
• Gereksiz ilaç kullanımı

Kronik böbrek yetmezliği kimlerde daha fazla görülmektedir?

Kronik böbrek yetmezliği için risk grubu şu şekilde sıralanabilmektedir;

• Diyabet yani şeker hastası olanlar.
• Yüksek tansiyon hastaları
• Kalp ve kan damarı (kardiyovasküler) hastalığı olan kişiler.
• Sigara içmek ve alkol tüketenler.
• Obezite hastaları
• Ailesinde böbrek hastalısı olanlar.
• Anormal böbrek yapısını sahip olan kişiler.

Kronik böbrek yetmezliği hangi rahatsızlıkları yol açar?

Böbrek yetmezliği kalp damar hastalıklarından akciğer sorunlarına kadar birçok rahatsızlığına yol açabilmektedir.

• Gut: Kronik böbrek yetmezliği yaşayan kişilerde en sık görülen rahatsızlıkların başında Gut hastalığı gelmektedir. Ürik asit böbrekten süzüldüğü için iki hastalık birbiriyle alakalıdır.
• Vücutta sıvı birikmesi: Böbreklerin sağlıklı çalışmaması vücutta elektrolitlerle birlikte aşırı sıvı birikimine yol açabilir. Vücutta aşırı sıvı birikmesi, kalp ve akciğerlerle ilgili sorunlara, hipertansiyona, kol ve bacaklarda şişkinliklere yol açabilir.
• Potasyum artışı (hiperkalemi): Böbrek yetmezliği kandaki potasyum seviyesinde ani artışlara yani hiperkalemi rahatsızlığına nedene olabilir. Ani potasyum artışı kalbin çalışmasıyla ilgili ciddi sorunlara yol açabilir.
• Kalp hastalıkları:Kalp hastalıkları böbrek yetmezliğine neden olabildiği gibi tam tersi böbrek yetmezliği de kalp hastalıklarına zemin hazırlayabilmektedir. Diyaliz tedavisi alanların en sık ölüm nedeninin kalp hastalıkları olduğu bilinmektedir.
• Hassas kemikler: Böbreklerin bir görevi de D vitamini ve kalsiyum tutmasıdır. Böbrekler gerektiği gibi çalışmadığında vücutta aşırı potasyum birikmesi yaşanır. Bu da kemiklerden kalsiyum çekilmesine neden olabilir. Çalışmayan böbrekler aynı zamanda D vitamininin kullanımında sorunlara yol açabilir. Her iki durumda sağlıksız kemiklere ve kolay kemik kırılmalarına neden olabilir.
• Anemi: (Kansızlık) Böbrekler vücudun kırmızı kan hücreleri yapmasına yardımcı olur. Yetersiz çalışan böbrekler kırmızı kan hücresi eksikliğine zemin hazırlayabilir.
• Erkeklerde ereksiyon sorunları, azalan cinsel dürtü veya kadınlarda doğurganlığın azalması görülebilir.
• Hamilelik sırasında anne ve anne karnındaki bebek için risk taşıyan gebelik komplikasyonları yaşanabilir.
• Böbreklerde geri dönüşümsüz hasar yani son dönem böbrek hastalığı ve buna bağlı olarak diyaliz veya böbrek nakli gibi sonuçlar yaşanabilir.

Kronik böbrek yetmezliği nasıl teşhis edilir?

Böbrek yetmezliğinin teşhisinde ilk adım nefroloji doktorunun muayenesidir. Nefroloji doktoru böbrek yetmezliğine neden olabilecek hipertansiyon veya diyabet gibi hastalıklar, böbrek yetmezliğine neden olabilecek ilaçlar veya idrar alışkanlığındaki değişikliklerin sorgulamasını yaptıktan sonra böbrek yetmezliğinin teşhisini koyabilmek için ek tetkikler isteyebilir.

• Kan testleri:Tam kan sayımı kronik böbrek yetmezliğinin teşhisinde önemli ipuçları verebilir. Kandaki kreatinin ve üre oranı kronik böbrek yetmezliğinin varlığı hakkında doktora fikir verebilir. Bununla birlikte nefroloji doktoru daha detaylı kan testleri de isteyebilir. GFR denilen Glomerular Filtration Rate(Glomerüler Filtrasyon Hızı) böbreklerin süzme kapasitesini belirler. Böbreklerin süzme kapasitesinin belirli bir oranın altına düşmesi böbrek fonksiyonlarındaki sorunu belirleyebilir.
• İdrar testi: İdrardaki kan veya protein varlığı böbrek fonksiyonlarında sorun olduğunu belirleyebilir.
• İdrar hacminin ölçümü: İdrar çıkışının belirlenmesi böbrek yetmezliğini teşhis etmeye yardımcı olan en basit testlerden biridir.
• Görüntüleme yöntemleri: Böbreklerin ve idrar yollarının yapısını ve boyutunu değerlendirmek için ultrason veya farklı görüntüleme yöntemleri kullanılabilir.
• Biyopsi:Böbrek biyopsisi genellikle ciltten uzun ve ince bir iğne ile girilerek lokal anestezi altında yapılır.

Böbrek yetmezliğinin aşamaları nelerdir?

Kronik böbrek yetmezliği böbreklerde oluşan fonksiyon bozukluğunun derecesine göre 5 aşamada ele alınır. Böbrek yetmezliğinin ilk evrelerinde böbrekler kısmen de olsa süzme görevini yerine getirebilir. İlerleyen aşamalarda fonksiyon bozukluğu artarak tamamen çalışamaz duruma gelebilir. Böbrek yetmezliği aşamalara ayrılırken GFR yani Glomerüler Filtrasyon Hızı testinin sonuçları da göz önüne alınır. 

• Böbrek yetmezliği aşama 1: Evre 1 böbrek yetmezliğinde hafif böbrek hasarı vardır ve genellikle böbrek yetmezliğiyle ilgili belirti yoktur. İdrarda protein kaçağı görülebilir. GFR oranı 90’dan fazla olabilir.
• Böbrek yetmezliği aşama 2: Evre 2 böbrek yetmezliğinde hafif böbrek hasarı vardır ve genellikle böbrek yetmezliğinin belirtileri gözükmemektedir. GFR oranları 60 ila 89 arasındadır.
• Böbrek yetmezliği aşama 3: Evre 3 böbrek yetmezliğinde, böbreklerde orta derecede hasar vardır. GFR oranı 30-59 arasında olabilir. 3. Evre böbrek yetmezliğinde belirtiler ortaya çıkabilir. 3. Evre böbrek yetmezliğinde en sık görülen belirtiler; ellerde ve ayaklarda şişlik, sırt ağrısı, idrar oranında değişiklik, yüksek tansiyon ve anemi görülebilir.
• Böbrek yetmezliği aşama 4:Evre 4 böbrek yetmezliğinde böbreklerde orta veya ciddi derecede hasar vardır. Evre 3 böbrek yetmezliğinde görülen belirtiler ve sorunlar görülebilir. GFR oranı 15-30 arasındadır. Beslenmeye bu aşamada çok dikkat edilmelidir. Diyaliz veya böbrek nakli için gerekli araştırmaların yapılmasında fayda vardır.
• Böbrek yetmezliği aşama 5:Evre 5 böbrek yetmezliğinde, böbreklerde ciddi hasar vardır. Böbrekler neredeyse çalışamaz duruma gelmiştir. GFR oranı 15’ten düşüktür. Bu dönemde genellikle; kaşıntı, kas krampları, mide bulantısı ve kusma, sürekli açlık, ellerde ve ayaklarda şişlik, sırt ağrısı, nefes sorunları ve uyku problemleri görülebilir. Evre 5 böbrek yetmezliği olan hasta hayatta kalabilmek için diyaliz veya böbrek nakli olmalıdır.

Böbrek yetmezliğinin tedavisi nasıldır?

Böbreklerde oluşan hasarlar genellikle kalıcıdır. Böbreklerde oluşan hasar düzeltilmese bile yetmezliğe neden olan altta yatan rahatsızlık kontrol altına alarak böbrek yetmezliği durdurmak veya yavaşlatmak mümkün olabilir. Böbrek yetmezliğine neden olan rahatsızlığa göre tedavi planı değişebilmektedir.

Böbrek yetmezliği sırasında yaşanan komplikasyonlara yönelik tedaviler planlanabilir.

• Tansiyon kontrolü: Böbrek yetmezliği yaşayan hastaların genellikle kontrol altına alınmada zorlanan yüksek tansiyon sorunları bulunur. Nefroloji doktoru böbrek fonksiyonlarını korumak için yüksek tansiyona yönelik ilaç tedavisi uygulayabilir. Yüksek tansiyon ilaçları başlarda böbrek fonksiyonlarını azaltabileceği için kontrollerin sıklaştırılması faydalıdır.
• Kolesterol seviyesinin kontrolü: Böbrek yetmezliği yaşayan hastalarda genellikle kalp hastalığı riskini artıracak oranda kötü kolesterol görülmektedir. Bunun için kolesterol ilaçları kullanılabilir.
• Anemi ilaçları: Kansızlığın yaşandığı durumlarda anemi ilaçları kullanılabilir.
• Sıvı birikmesine yönelik tedaviler: Kronik böbrek yetmezliği olan kişilerin vücudunda sıvı birikmeleri yaşanabilir. Tedavi sürecinde bu durumu engelleyici ilaçlar kullanılabilir.
• Düşük proteinli diyet:Böbreklere binen yükü azaltmak için düşük proteinli beslenme yaşanabilecek sıkıntıların azalması bakımından önemlidir.

Son dönem böbrek hastalığının tedavisi iki şekildedir.

Diyaliz: Sağlıklı çalışmayan böbreklerin yapamadığı kanı temizleme işlemi bir cihaz yardımıyla gerçekleştirilir. Diyaliz böbrek yetmezliğini tedavi etmemektedir. Ancak hayatta kalabilmek için belirli aralıkla diyalize girilmesi gerekmektedir. Diyaliz hastanın durumuna göre Hemodiyaliz veya periton diyaliz olarak iki şekilde yapılabilir.

Böbrek Nakli: Çalışmayan veya az çalışan böbreğin yerine çalışan bir böbreğin nakledilmesidir. Kadavradan böbrek nakillerinde uzun süre bekleme listesi olmasına rağmen canlıdan canlıya böbrek nakillerinde kısa sürede böbrek nakli gerçekleştirilebilmektedir. Böbrek naklinden sonra hastaların diyalize girmesine gerek kalmamaktadır.

Diyabet böbreklerinizi nasıl etkiler?