Fil hastalığı olarak da bilinen lenfödem; lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşuyor ve etkilediği kişilerde ciddi bedensel deformansyonlara sebep oluyor.
LENFÖDEM NEDİR?
Lenfatik dolaşımın doğuştan veya sonradan gelişen nedenlerle bozulması sonucu, proteinden zengin sıvının birikimi olarak tanımlanabilir. Örneğin, meme kanseri cerrahisi sonrası koltuk altı lenf bezlerinin çıkarılması sonucunda ortaya çıkan en sıkıntı verici komplikasyonlardan biridir. Koltuk altı lenf akımının engellenmesi sonucu kolda şişme, rahatsızlık hissi ve ağrıya neden olur.
LENFÖDEM NEDEN OLUR?
Meme cerrahisi sonrası lenfödem gelişme sıklığı yaklaşık olarak %25’tir. Lenfödem, herhangi bir kanser tipinde, cerrahi veya radyoterapi (ışın tedavisi) sonrası gelişebilir. Ancak özellikle meme, prostat ve alt karın bölge kanserleri sonrası gelişir. Cerrahi ne kadar büyük olursa, koltuk altından çıkarılan lenf bezi sayısı ne kadar artarsa ve cerrahi sonrası radyoterapi uygulanmışsa lenfödem riski o kadar artmaktadır. Kola darbe, sıyrık-kesik, böcek ısırığı ve infeksiyon gibi küçük yaralanmalar lenfödeme neden olabilir.
NE ZAMAN GELİŞİR?
* Cerrahiden hemen sonra hafif şişlik görülebilir. Şişlik hızlı bir şekilde iyileşir.
* Cerrahi-radyoterapiden 6-8 hafta sonra gelişen tip, daha yavaş iyileşir.
* En yaygın olan, aylar ya da yıllar içinde yavaş gelişen tiptir.
Lenf bezlerinin cerrahi olarak çıkarılması risk artışına neden olur. Unutulmaması gereken nokta; koltuk altı bezinden yapılan biyopsi (sentinel nod biyopsi) ile tedavi planlanmış olsa bile şişme riski vardır. Radyoterapi sırasında şişlik olabilir veya olan şişlik artabilir.
FİL HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Lenfödemin en belirgin semptomu olan şişlik, vücudun birçok bölgesinde ortaya çıkabilse de genellikle kol ve bacakları etkiler. Bu nedenle her zaman kullanılan giysiler, ayakkabılar, yüzük ve kol saatlerinin dar gelmesi lenfödem hastalarında en yaygın görülen sorundur. Ortaya çıkan şişlikler hastalığın başlangıç aşamalarında geçici olabilir, gün içerisinde etkisi artıp azalabilir. Fakat tedavinin geciktirilmesi durumunda belirtiler de ağırlaşarak oluşan şişlikler daha kalıcı ve rahatsız edici hale gelebilir. En temel lenfödem belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Parmaklar ve parmak araları da dahil olmak üzere kol ve bacakların bir kısmının veya tamamının şişmesi
- Ağrı ve rahatsızlık hissi
- Vücutta ağırlık ve sıkılık hissi
- Hareket kabiliyetinin kısıtlanması
- Derinin sertleşerek kalınlaşması (fibrozis)
- Tekrar eden enfeksiyonlar
- Ciltte kıvrımların oluşumu
- Siğil benzeri oluşumlar
- Deriden sıvı sızması
Lenfödeme bağlı olarak oluşan şişlikler, kişiyi çok fazla etkilemeyen değişikliklerden uzuvların hareket kabiliyetinin tamamını kısıtlayabilecek ciddi boyutlara kadar ulaşabilir. Belirtilerin şiddeti hastadan hastaya değişkenlik gösterir.
FİL HASTALIĞI TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
Fizik tedavi doktorunuz tarafından planlanan tedaviye uyum, tedavi başarısını etkiler. Tedavi bazen 1 haftadan kısa, bazen 1 aydan uzun sürebilir. Doğru uygulama yapılmazsa başarı sağlanamaz.
Tedavide amaç, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır.
1. Doğru cilt bakımı (kola uygun nemlendirici aşağıdan yukarı tek yönde uygulanmalıdır, cilt kuru olmamalıdır) (2 defa /gün)
2. Kendi kendine masaj ve elle yapılan lenf drenajı (bu konuda eğitim almış, deneyimli kişilerce uygulanmalıdır, size basit şekli öğretilebilir. Deneyimsiz kişilere lütfen yaptırmayın, şişliğiniz artabilir!)
3. Basınç kolluğu /bandajlama (egzersizler sırasında mutlaka kullanılmalı)
Çap farkı fazla ise (iki kol arasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan malzeme özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır. Deneyimli fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimi tarafından yapılmalıdır. Çap farklı istenen sınırlara indiğinde, basınç kolluğuna geçilir. Hasta yakınlarına bandajlama öğretilebilir.
4. Basınç pompaları
5. Egzersizler
Tedavide doktor tarafından ölçülen kol çapı önemlidir. Çap farklarına göre bu tedavilerin hepsi veya birkaçı uygulanır.
