Dizanteri, aslen bağırsak sisteminde ortaya çıkan bağırsak iltihabına verilen isimdir. Dizanteri, şiddetli ishal ile ilişkili sıklıkla çocuklarda görülen bulaşıcı bir hastalıktır. Shigella basili veya bakteri ile enfeksiyon en yaygın dizanteri nedenidir.
Dizanteri bireyde hafif veya şiddetli mide krampları ile dışkıda mukus veya kanla görülen oldukça şiddetli ishale yol açabilir. Sıvı kaybını önlemek için başta su olmak üzere bol miktarda sıvı tüketilmesi özellikle önemlidir. Yeterli hidrasyon olmazsa dizanteri birey için ölümcül sonuçlara yol açabilir. Dizanterinin belirti ve semptomları normal şartlar altında hafif seyreder ve genellikle birkaç gün içinde kaybolur. Çoğu vakada bireyler tıbbi yardıma başvurmazlar. Bununla birlikte dizanterinin varlığı mutlaka sağlık yetkililerine bildirilmelidir.
Dünya çapında her yıl 120 milyon ila 165 milyon Shigella enfeksiyonu vakasına bağlı olarak dizanteri görülmektedir. Bu vakaların yaklaşık 1 milyonu ölüm ile sonuçlanır. Gelişmekte olan ülkelerde bu ölümlerin yüzde 60’ından fazlası 5 yaşın altındaki çocuklar arasında görülmektedir.
Dizanteri Neden Olur?
Dizanteri, genellikle bir bakteri veya parazitin enfeksiyonundan dolayı ortaya çıkar. En yaygın dizanteri türü Shigella basilinden kaynaklanır. Buna basiller dizanteri veya şigelloz adı verilir.
Bu tip bakteri şiddetli semptomlara neden olabilir. Kötü hijyen ve temizlik alışkanlıkları, bu tipin ortaya çıkmasındaki asıl kaynaktır. Bozuk yiyecekler de şigelloza neden olabilir. Gelişmiş ülkelerde, kısa süre önce tropik bölgeleri ziyaret etmemiş bireyler arasında en yaygın dizanteri sebebidir.
Dizanteri İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?
Dizanteri komplikasyonlarının sayısı azdır. Genellikle hafif olsalar bile bazı vakalarda oldukça şiddetli olabilirler.
Dizanteri süresince sık sık ishal olma ve kusma hızlı bir şekilde dehidrasyona neden olabilir. Bu durum özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda hızla hayati tehlike oluşturabilir.
Amipli dizanteri sürecinde amipler karaciğere yayılırsa, orada bir karaciğer apsesi oluşabilir. Enfeksiyondan sonra eklem ağrısı, yani postenfeksiyöz artrit oluşabilir. Şigelloz dizanterisi hemolitik üremik sendroma yani alyuvar kan hücrelerinin böbreklere geçişini engelleyerek anemiye, düşük trombosit sayısına ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Bunlara ek olarak bazı vakalarda hastalarda enfeksiyon sonrası titreme nöbetleri görülmüştür.
Dizanteri Nasıl Önlenir?
Birçok dizanteri vakası kötü hijyenden ve temizlik alışkanlıklarından kaynaklanmaktadır. Bireyler enfeksiyon riskini azaltmak için düzenli olarak, özellikle tuvalete çıktıktan sonra ve yemek hazırlamadan önce ellerini sabun ve suyla yıkamalıdır. Bu yaklaşım başta şigelloz olmak üzere diğer ishal türlerinin sıklığını yüzde 35’e kadar azaltabilir.
Hijyen alışkanlıklarının yanı sıra, dizanteri riski örneğin seyahat ederken sadece şişelenmiş ve kaynağı bilinen su içilmesi, şişeden su içmeden önce şişenin ağzının temizlenmesi ve tüketilen gıdaların iyice pişirilmesi gibi adımlara dikkat edilmesiyle de azaltılabilir.
Diş temizliği için temiz su kullanmanın yanı sıra, özellikle buz tüketirken bile temiz sudan üretilmiş olmasına dikkat etmek dizanterinin önlenmesi açısından önemlidir.
Dizanteri Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Dizanteri belirti ve semptomları, büyük ölçüde enfeksiyonun yayıldığı bölgedeki genel temizlik kalitesine bağlı olarak hafif ila şiddetli arasında değişir. Bu sebeple gelişmiş ülkelerde dizanteri belirti ve semptomları, gelişmekte olan ülkeler veya tropikal bölgelere göre daha hafif olma eğilimindedir. Dizanterinin en yaygın hafif belirtileri arasında ishal, hafif mide ağrısı ve mide krampları yer alır. Bu belirti ve semptomlar genellikle enfeksiyondan 1 ila 3 gün sonra ortaya çıkar. Normal şartlar altında hasta birey yaklaşık bir hafta içinde iyileşir. Buna ek olarak bazı bireyler dizanteri sonrasında uzun bir süre boyunca, bazen yıllarca devam edebilen laktoz intoleransı geliştirebilir.
Dizanteri Nasıl Bulaşır?
Amipler, özellikle hijyenik olmayan alanlarda, vücut dışında uzun süre hayatta kalabildikleri için hem yiyecekleri ve suyu kirletebilirler hem de diğer insanlara doğrudan bulaşabilirler. Aynı zamanda tuvalet sonrasında insanların ellerine de yerleşebilirler. Dikkatli ve düzenli hijyene dikkat etmek, enfeksiyonun yayılma riskini azaltır. Bu tür dizanteri tropik bölgelerde daha yaygın olarak görülür.
Bu asli sebeplerin yanı sıra, daha nadir olarak bağırsaklarda parazitik bir kurt enfeksiyonu, kimyasal tahriş veya viral enfeksiyonlar da dizanteriye sebep olabilir.
Dizanteri temel olarak basili kaynaklı ve amip kaynaklı olmak üzere iki temel tipe ayrılır.
Basilli Dizanteri Nedir?
Basilli kaynaklı dizanterinin belirti ve semptomları, enfeksiyondan sonraki ilk 1-3 gün içinde ortaya çıkma eğilimindedir. Normalde hafif bir mide ağrısı ve ishal gözlemlenir. Ancak dışkıda kan veya mukus görülmez.
Özellikle başlangıçta sıklıkla ishal görülebilir. Daha nadir olarak dışkıda kan veya mukus, yoğun karın ağrısı, 38 °C üstü ateş, mide bulantısı ve kusma bu tür dizanterinin belirtileri arasında görülebilir. Ancak birçok vakada semptomlar oldukça hafiftir ve sıvı alımına dikkat edildiği sürece doktora gitmeye gerek olmaz. Sorun bir kaç gün içerisinde kendiliğinden çözülür.
Amipli Dizanteri Nedir?
Amipli veya amipiyaz tipi dizanteri ise bir amip olan Entamoeba histolytica’dan yani kısaca E. histolytica’dan kaynaklanır. Amipler normalde bir kist oluşturmak üzere bir araya toplanırlar ve bu kistler vücuttan insan dışkısı ile dışarı çıkarlar.Amip kaynaklı dizanterinin, yani amipiyazisin belirti ve semptomları arasında ise aralıklı ishal ve kabızlık, ateş ve üşüme ile titreme, dışkının ağrılı çıkarılması, irin, kan veya içeren sulu ishal, karın ağrısı, mide bulantısı ile birlikte kusma ve yorgunluk bulunur.
Eğer enfeksiyona yol açan amipler bağırsak duvarında bir tünel açarlarsa kan dolaşım sistemine yayılırlar ve diğer organları da enfekte edebilirler.
Amipler mukoza dokusunda ülser oluşumuna yol açabilir. Bu ülserlerin kanaması dışkıda kana neden olur. Amip kaynaklı dizanterinin semptomları bir kaç hafta devam edebilir.
Amipler, semptomlar geçtikten sonra da insan konakçılarının içinde varlıklarını sürdürmeye devam edebilirler. Daha sonra bireyin bağışıklık sistemi zayıflarsa semptomlar tekrar ortaya çıkabilir. Ancak gerçekleştirilen tıbbi tedavi amiplerin hayatta kalma riskini azaltır.
Dizanteri Nasıl Teşhis Edilir?
Hastalığın teşhisi sürecinde doktor öncelikle hastaya belirti ve semptomlarını öğrenmek için bir kaç soru soracaktır. Ardından hastanın tıbbi geçmişi hakkında da birkaç soru sorabilir. Doktor son olarak bir fizik muayene gerçekleştirecektir.
Özellikle tropik bölgelerden yeni dönen bireylerden dışkı örneği alınması istenebilir. Dışkı örneğinden gelecek olan laboratuvar sonuçları, enfeksiyonun Shigella veya Entamoeba histolytica enfeksiyonundan kaynaklanıp kaynaklanmadığını kolaylıkla ortaya çıkarır.
Buna ek olarak kanama başta olmak üzere şiddetli semptomların varlığı durumunda bir ultrason taraması veya bir endoskopi şeklinde tanısal görüntülenme istenebilir. Endoskopi sırasında, doktor bir mercek veya kamera ile donatılmış içi boş bir tüpten yararlanacaktır. Bu görüntülemeler iç mukoza dokusunda herhangi bir delinmenin varlığını saptayabilir.
Dizanteri Nasıl Tedavi Edilir?
Dizanteri tedavisi, dizanteriye neyin neden olduğuna göre farklılık gösterir. Bunun için uygun tanının konulmasının ardından uygun tedaviye başlanır. Ancak her durumda ishal veya kusma sorunu yaşayan her hasta bireyin dehidrasyonunu önlemek için bol miktarda sıvı içmesi gereklidir.
Eğer birey sıvı içemiyorsa, ya da ishal ve kusma çok fazlaysa, intravenöz yani damar içinden vücut sıvılarının yenilenmesi gerekli olabilir. Bu süreçte hastaya uygun serum verilir ve bireyin durumundaki gelişmeler gözlemlenir.
Dizanteri İyileşme Süresi
Hafif belirtilere sahip basilli dizanterisi, özellikle gelişmiş ve sanitasyon ile iyi hijyen alışkanlıklarının bulunduğu ülkelerde bir tedaviye gerek duymadan düzelebilir. Ancak yukarıda belirtildiği üzere hasta mutlaka bol sıvı tüketmelidir. Daha ağır vakalarda ise antibiyotik ilaçların kullanılması gerekli olur.Amipiyaz dizanteri tedavisi sürecinde ise amip öldürücü ilaçlar Entamoeba histolyca’yı tedavi etmek için kullanılır. Bu sayede dizanteriye bağlı semptomların ortadan kalkmasının ardından vücudun içinde gizlenebilecek amiplerin hayatta kalması ihtimali de engellenir.
Hekim tarafından önerilen bazı ilaçlar hem bakterilerden hem de parazitlerden kaynaklanan dizanteriyi tedavi edebilirler.
Ancak alınan dışkı örneklerinden gelen laboratuvar sonuçları net değilse, hastada görülen semptomlarının ne kadar şiddetli olduğuna bağlı olarak antibiyotik ve amip öldürücü ilaçların bir kombinasyonu verilebilir. Hastalığın iyileşme süreci etkene ve hasta özelliklerine göre değişiklik gösterebilir.
