Halk arasında omurga ya da bel romatizması olarak bilinen Ankilozan Spondilit, genellikle genç yaşlarda ortaya çıkan; omurgayı ve omurga ile kalça kemiği arasındaki eklemi etkileyen ağrılı, iltihaplı bir romatizma türüdür. İltihaplanma sonucu bu iki kemik birleşerek tek bir kemik hâlini alır. Sakroiliak eklem yani omurganın alt bölümü ile leğen kemiklerinin arasında kalan bölge çoğunlukla ilk olarak etkilenir. Zaman içinde hastalığın ilerlemesi ile tüm omurga boyunca etkisini gösterebilir. Hastanın başta bel bölgesi olmak üzere kalça, omurga, diz, ayak bileği ve diğer eklemlerinde de iltihaplanma oluşabilir ve buna bağlı hareket kısıtlanmaları gözlenir.

Omurganın alt bölümünden başlayarak boyun bölgesine kadar tüm disk kenarları ve bağlarda iltihaplanma ve sonrasında kemikleşme görülür. Bunun sonucunda omurganın üst kısmında ön tarafa doğru eğrilik oluşur. Hayat kalitesini düşüren bu hastalığın seyri ve şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterir. Hastaların büyük çoğunluğu kendi başlarına hayatlarına devam edebilseler de, hastalığın ilerleme gösterdiği bir grup hastada omurga hareketi bütünüyle kısıtlanabilir. Çoğunlukla hastalığın seyri iyilik dönemleriyle devam etse de ara sıra gelişen atak dönemleri ile alevlenir. Çok sık karşılaşılan bir hastalık olmadığından genellikle kireçlenme, bel fıtığı, kemik erimesi ile karıştırılır. Ancak kireçlenme ve kemik erimesi yaşlılarda görülürken bu hastalık gençlerde görülür. 

Ankilozan Spondilit nedir? 

Ankilozan spondilit, omurga, kuyruk sokumu ve leğen kemiğini birleştiren eklemleri etkileyen iltihaplı romatizmal bir hastalıktır. Hayatı ve hareketi kısıtlayan, ağrıya, iş görmezliğe, psikolojik sorunlara ve ileri evrelerde bazı hastalarda kamburluğa neden olabilen Ankilozan Spondilit hastalığı, sıklıkla genç erkeklerde görülüyor, ancak kadınlarda da görülme sıklığı seyrek değil. Ankilozan spondilitli hastaların birinci derece akrabalarında hastalığa normal popülasyondan yaklaşık 10 kat fazla rastlanıyor.

Ankilozan spondilit (AS), öncelikli olarak omuriliği etkileyen bir artrit türüdür. Omurga eklemlerinin iltihaplanması sonucunda şiddetli, kronik ağrı ve rahatsızlığa neden olur. Daha ileri vakalarda, bu iltihaplanma, ankiloz denilen ve omurgayı sabitleyip hareketsiz bırakan yeni kemik oluşumuna yol açabilir.

Ankilozan spondilit kimlerde görülür?

Kronik bir hastalık olan Ankilozan Spondilit genellikle erkeklerde kadınlara oranla 2-3 kat daha fazla görülür. Genetik faktörün oldukça belirleyici olduğu Ankilozan Spondilit erkeklerde daha sık görüldüğü gibi hastalığın seyri de daha hızlı ilerler. Mikrobik olmayan iltihaplı romatizma hastalığı ülkemizde her 200 erkek ve 500 kadından birinde görülür. Çocuklarda 10 yaşından sonra kalça ve diz bölgesinde iltihaplanma ile görülen bu hastalık genellikle 20 yaşından sonra başlasa da belirtileri hemen ortaya çıkmaz. Sıklıkla omurga, omuz, leğen kemiği, kalça, göğüs kafesi, diz, el ve ayak bileklerinde iltihaplanma oluşur. Ankilozan Spondilit hastalığına tam olarak neyin sebep olduğu bilinmese de, laboratuvar testi ile tespit edilebilen HLA-B27 geni taşıyan kişilerde hastalığın görülme sıklığı çok daha fazladır. Türkiye’de Ankilozan Spondilit tanısı konmuş kişilerin %80’i HLA-B27 genini taşırken, Avrupa ülkelerinde bu oran %95’tir. Dolayısıyla genetik faktörün çok önemli olduğu bir gerçektir. Birinci dereceden akrabalarına bu hastalığın teşhisi konmuş kişilerin hastalığa yakalanma oranı yaklaşık %20’dir. 

Ankilozan spondilit nedenleri

Omurganın öne doğru eğilmesi ve eklemlerin kemikler ile bütünleşmesi sonucu hareket kısıtlılığı yaratarak hayat kalitesini düşünen Ankilozan Spondilit hastalığının sebebi tam olarak bilinmese de kalıtsal faktörlerin önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. HLA-B27 adlı geni taşıyan kişilerin bu hastalığa yakalanma riski bir hayli fazladır. Ancak tek başına bu genin varlığı hastalığın görüleceği anlamına gelmez. 

Ankilozan spondilit belirtileri

Ankilozan Spondilit genç ve yetişkinlerde iltihaptan kaynaklı bel ve omur ağrısı şikayeti ile başlayan bir hastalıktır. Başlangıç döneminde hafif şiddetli olan ve fark edilmeyen bu ağrılar, zaman içinde artış gösterir. Sırt, boyun, omuz ve kalçalarda da hissedilen ağrılar, sabah saatlerinde ya da istirahat ederken fazla iken, gün içinde, hareket hâlindeyken azalır. Kişi uykudan uyandıktan sonra yaklaşık yarım saat boyunca tutukluk hisseder ve ayağa ilk kalktığında topuk ağrısı hissedebilir. Bunun sebebi dinlenen eklemlerin ağrı potansiyellerinin artmasıdır. Ağrı gece uykusundan uyandırabilir. 

Ankilozan Spondilit hastalarının el ve ayak, diz, kalça, omuz eklemlerinde ve göğüs kafesinde ağrı ve şişlikler olabilir. Hastalığın ilerleyen aşamalarında omurların kaynaşması sonucu oluşan kemik yapıları sebebiyle ağrı ve sertliğe omurgada hareket kısıtlılığı ve omurganın öne doğru eğrilik eşlik edebilir. Kadınlarda bu durum genellikle görülmez. Ancak daha sık olarak boyun bölgesinde hareket kısıtlılığı görülebilir. Kas iskelet sistemi dışında gözde kızarıklık ve ağrı, iltihaplı bağırsak hastalıkları ve böbrek rahatsızlıkları da gözlenebilir. Ağrı ve diğer şikayetlerin şiddeti, kişinin yaşam tarzına ve fiziksel durumuna göre değişkenlik gösterse de 3 aydan daha uzun süre bu tip şikayetleri olan kişilerin, uzman bir hekime kontrollerini yaptırması son derece önemlidir.

Ankilozan Spondilit’in başlıca belirtileri şöyle özetlenebilir:

• 20 ile 40 yaş arasında başlayan bel ağrısı
• Uzun istirahat ve uyku sonrası bel ağrısı ve tutukluk hissi
• Ağrı ve tutukluk hissinin fiziksel hareketlerin arttığı dönemde azalması
• Uykudan uyandıracak şiddette eklem ağrısı
• Hareketlerde kısıtlanma hissi
• Şikayetlerin 3 aydan fazla sürmesi
• Omurganın öne doğru eğilmesi

Ankilozan spondilit teşhisi nasıl olur?

Hastalığın teşhisi uzman romatoloji hekimi tarafından konur. 3 aydan uzun süredir bel, omuz ve boyun omurlarındaki ağrı şikayetiyle başvuran hastanın hikayesi kapsamlı bir şekilde dinlendikten sonra ailede Ankilozan Spondilit hastalığı bulunan kişinin varlığı sorgulanır. Sözlü muayeneden sonra fiziksel muayeneye geçilir. Fizik muayenede hareket kısıtlılığı testleri uygulanır. Nefes alışverişi esnasında göğüs bölgesinde oluşan şişmenin normal olup olmadığı ile omur eklemleri ve bacak hareketlerinin durumu incelenir. Gerekli durumlarda radyolojik görüntüleme ve laboratuvar testleri istenir. Tüm bunlar eşliğinde romatoloji uzmanı hastalığın teşhisini kolayca koyabilir. Teşhis yöntemleri şöyle sıralanabilir:

• Hastanın ayrıntılı hikayesi ve genetik geçmişi sorgulanır.
• Fizik muayene ve testler ile hareket kısıtlılığı araştırılır.
• Gerekli durumlarda radyolojik görüntüleme yapılır.
• Gerekli laboratuvar testleri istenir.

Ankilozan spondilit tedavisi

Ankilozan Spondilit sebebi bilinmeyen, dünya nüfusunun %0.9’unda görülen, bel ağrısı şikayeti ile karakterize kronik romatizmal bir hastalıktır. Tedavi öncelikle hastanın bel ağrısı, tutukluk durumu gibi klinik özelliklerine yönelik olarak uzman hekim tarafından düzenlenir. Öncelikle Ankilozan Spondilit hastalığının ilerlemesini azaltmak ve geriletmek için farklı türde ilaç tedavisi uygulanır. Böylece hastanın hareket kabiliyetini yitirmemesi ya da geri kazanması sağlanmaya çalışılır. Ayrıca omurga ve eklemlerdeki iltihaplanma ve ağrıların azaltılmasına yönelik tedavi uygulanır. Ankilozan Spondilit ömür boyu devam eden ve kesin olarak tedavisi olmayan bir hastalık olduğundan hekimlerin tedavi ile amaçladıkları şikayet ve yakınmaların azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılmasıdır. İlaç tedavisinde kullanılan ağrı kesicilerin fayda etmediği bir kısım hastalarda, biyolojik ilaç olarak isimlendirilen anti-TNF ve spesifik ajanlar romatoloji uzmanının gerekli gördüğü durumlarda kullanılabilir. Ayrıca ilaç tedavilerine ek olarak hekiminizin yönlendireceği fizyoterapist tarafından Ankilozan Spondilit hastasının kişisel durumuna özel olarak egzersiz ve spor önerilir. Amaç hastanın hareket kabiliyetini, kuvvet ve dayanıklılığını artırmaktır. Destekleyici tedavi olarak egzersizin hastalığın ilerleyişini durdurmada yardımcıdır. Bu egzersizler; solunum, omuz, kalça ve boyun egzersizleri ve kişiye özel diğer antrenmanlar olarak sınıflandırılabilir. Kas esnekliğini, hareket kabiliyetini geliştirmek, postürün iyileşmesi ve devamlılığın sağlanması için eklem egzersizlerinin yanı sıra fizik tedavi yöntemleri de ağrı ve tutukluğu gidermede yardımcıdır. Ankilozan Spondilit tedavisinde verilen ilaç tedavisinin düzenli kullanılmasının yanı sıra egzersiz de devamlı ve düzenli olarak yapılmalıdır. Yapılacak olan egzersiz programında şunlara dikkat edilmelidir:

• Akut atak sırasında egzersiz yapılmamalı.
• Egzersiz esnasında ağrılar artıyorsa program değiştirilmeli.
• Yapılan egzersiz programında amaç eklem hareket açıklığının korunması ve kasların güçlendirilmesi olmalı.
• Egzersiz programı kas ve eklemlere zarar vermeyecek şekilde olmalı.
• Önerilenden daha uzun süre egzersiz yapılmamalı.
• Ani ve sert hareketlerden kaçınılmalı.

Aktif yaşamın yoğun olduğu genç yaşlarda ortaya çıkan Ankilozan Spondilit, yaşam boyu süren ve ilerleyici bir hastalık olması nedeniyle, düzenli bir hekim muayenesi ve sürekli bir egzersiz programı gerektirir. Bu noktada dikkat edilmesi en önemli unsur aktif bir yaşam tarzını benimsemektir. Hastalığın bütüncül bir tedavi yaklaşımı ile tedavi edilmesinin, hastalıkta başarıyı sağlayan en önemli unsur olduğu unutulmamalıdır. Erken tanı ve tedavinin son derece önemli olduğu bu hastalıktan korunmak için düzenli olarak kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin.

Ankilozan spondilit hastalarına öneriler

• Doktorunuzu düzenli olarak ziyaret edin
• İlaçlarınızı mutlaka reçete edilen şekilde alın.
• Mutlaka egzersiz yapın. Egzersiz ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir, esnekliği korur ve postürünüzü iyileştirir.
• Sert eklemlere ve sıkı kaslara ısı uygulayın. Isı ağrı ve sertliği hafifletebilir. Sıcak pedler ya da sıcak bir duş sizi rahatlatabilir.
• İltihaplı bölgeleye buz uygulamak şişliği azaltmaya yardımcı olabilir.
• Sigara içmeyin, içiyorsanız da bırakın. Sigara içmek genel sağlığınız için zaten kötüdür, ancak ankilozan spondilitli insanlar için solunum sorunları da dahil olmak üzere ek sorunlar yaratır.
• Vücut duruşunuzu düzeltin. Bir aynanın önünde durmak, ankilozan spondilit ile ilişkili bazı problemlerden kaçınmanıza yardımcı olabilir.