Huzursuz bacak sendromu; toplumda çok yaygın görülmesi, hastalık olduğunun bilinmemesi ve yıllarca insanların bu hastalıkla tedavi edilmeden yaşaması nedeniyle en az bilinen ama en sık görülen hastalıklardan biri olarak tanımlanıyor.
Hastalık özellikle istirahat döneminde ortaya çıkan, bacaklarda uyuşma, yanma, iğnelenme, karıncalanma, ağrı ve şiddetli hareket ettirme isteği gibi yakınmalarla kendini gösteren bir nörolojik hastalıktır. Yakınmalar genellikle akşam saatlerinde ve bacaklarda ortaya çıkarken, ilerleyen durumlarda gün içinde de uzun süreli oturma ve istirahat dönemlerinde de ortaya çıkabilir. En önemli özelliklerden birisi yakınmaların hareketle azalmasıdır. Genellikle her iki bacağı etkilemekle birlikte az orandaki hastalarda tek taraflı olabileceği akılda tutulmalıdır. Nadiren kollara, ellere ve vücudun diğer bölgelerine yayılabilir.
Bulguların sıklıkla akşam ve gece saatlerinde ortaya çıkması, bu hastalarda ciddi uyku bozukluklarına neden olur. Ayrıca hastaların %80’ine yakın bir bölümünde uyku sırasında belirli aralıklarla bacaklarda ortaya çıkan ve periyodik bacak hareketleri (PBH) adı verilen istemsiz hareketler görülür. Bazı hastalarda huzursuz bacak sendromu olmaksızın sadece PBH de ortaya çıkabilir. Genellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan bir hastalık olmasına rağmen tüm yaşlarda görülebilir. Hastalığa kadınlarda erkeklere göre yaklaşık iki kat daha fazla rastlanır.
Huzursuz bacak sendromunun görülme sıklığı nedir?
Değişik toplumlarda yapılan çalışmalara göre huzursuz bacak sendromunun görülme sıklığı %1-15 arasında değişir. Ülkemizde yapılan çalışmaların sonuçlarına göre toplumumuzda ortalama görülme sıklığının %3-5 arasında olduğu söylenebilir. Bu oldukça yüksek bir orandır. Çok iyi bilinmediği ve tanısı konulmadığı için birçok hasta bu hastalık ile yaşar.
Huzursuz bacak sendromu tanısı nasıl konulur?
Huzursuz bacak sendromuna tanısı konulması için bu hastalığa özel herhangi bir test bulunmaz. Bu nedenle aşağıda belirtilen kriterlerin dikkatle sorgulanması gerekir.
- Bacaklarda anormal duyularla birlikte şiddetli hareket ettirme isteği olması.
- Bulguların oturma ve yatma gibi istirahat durumlarında ortaya çıkması.
- Hareket ettirmekle bulguların tamamen ya da kısmen düzelmesi.
- Bulguların, genellikle akşam saatlerinde ya da gece kötüleşmesi gibi belirli bir özelliği olması.
- Bu asıl tanı koydurucu özellikler dışında hastaların bazı kan tetkikleri ve polisomnografik (tüm gece uyku çalışması) incelemeleri ayrıcı tanıda yapılmaktadır.
Huzursuz bacak sendromunun nedenleri nelerdir?
Hastaların büyük bir kısmında huzursuz bacak sendromunun nedeni tam olarak bulunamaz. Nedeni bilinmeyen bu tip hastalara “primer huzursuz bacak sendromu” adı verilir. Bu hastaların ailelerinde benzer hastalar olup olmadığı araştırılmalıdır. Özellikle erken yaşta (40 yaşından önce) başlayan kişilerde genetik geçiş daha yüksek orandadır. Nedeni saptanamayan huzursuz bacak sendromu hastaların yaklaşık yarısında genetik geçiş olabilir. Bugün en çok kabul edilen görüşe göre huzursuz bacak sendromu beyinde dopamin isimli maddenin bazı özel bölgelerde azalması sonucu gelişmektedir.
Huzursuz bacak sendromuna neden olabilecek durumlar şunlardır:
- Demir eksikliği (en önemli göstergesi ferritin düşüklüğü)
- İleri evre böbrek yetmezliği (üremi)
- Şeker hastalığı
- Parkinson hastalığı
- Sinirlerin değişik nedenlerle etkilenmesi (polinöropati)
- Romatoid artrit
- Hamilelik
Bunların dışında bazı bulantı, depresyon ve psikoz ilaçları ile bazı sara (fenitoin içerenler), soğuk algınlığı (antihistaminik içerenler), tansiyon ilaçları (nifedipin içerenler) huzursuz bacak sendromu bulgularını kötüleştirebilir. Bu nedenle hastalar bu grup ilaçları doktoruna danışmadan kullanmamalıdır. Ayrıca kafein, alkol ve sigaranın yine huzursuz bacak sendromu bulgularını kötüleştirebileceği unutulmamalıdır.
Huzursuz bacak sendromu tedavisi var mıdır, nasıl yapılır?
Hastalık tedavi edilebilir. İlaç tedavisine başlamadan önce yapılabilecek bazı rahatlatıcı hareketler ve önlemler vardır. Bunlara hastaların dikkat etmesi oldukça önemlidir. İlk yapılması gereken hastanın bazı basit önlemleri alması ve yatak odası düzenlemeleri yapmasıdır. Huzursuz bacak sendromu bulgularını kötüleştirebileceğini bildiğimiz alkol, sigara, kafein (çikolata, kafein içeren çay ve kahve gibi) maddelerden uzak durulması, özellikle akşam saatlerinde yatmadan önce bunlara dikkat edilmesi gerekir. Huzursuz bacak sendromu bulgularını artırabilecek ilaçlar doktora danışmadan alınmamalıdır. Eğer başka bir nedene bağlı ortaya çıkmış ise önce bu nedenin tedavi edilmesi gereklidir.
İlaç tedavisi planlanan hastalarda kullanılabilecek ilaçlar
Bunların başında dopaminerjik (dopamin seviyesini artıran) ilaçlar gelir. Bu ilaçlar genellikle parkinson hastalığı tedavisinde kullanılır ancak ikisinin çok farklı hastalıklar olduğu unutulmamalıdır. Bunlar genel olarak dopamin agonistleri ve levodopa’dır. Dopaminerjik ilaçları tercih ederken özellikle uzun etkili olanların tercih edilmesi önemlidir.
Bunların dışında benzodiazepinler, gabapentin ve karbamazepin gibi sara ilaçları, opioid ve narkotik grubu bazı ilaçlar da sonraki seçenekler içinde yer alır.
