Kemik İliği Kanseri Nedir?

Kemik iliği kanseri, kemik iliğinin kan oluşturan kök hücrelerde oluşan kanser türüdür. Büyük kemiklerin ortasında bulunan bu ilik, kan hücrelerini üreterek dolaşıma salan süngerimsi bir dokudur. Kemik iliği kanseri ise lösemileri ve multipl miyelomu içerir. En sık görülen türü multipl myelomadır. Bu kansere neyin neden olduğu henüz tam olarak bilinmemektedir. 

Vücutta birçok tipte farklı hücre bulunur. Vücudun ihtiyacı olduğunda kan hücreleri olan lökositler, eritrositler, trombositler üretilir. Bu hücreler kontrolsüzce, çok hızlı ve anormal olarak çoğaldığında kemik iliği kanseri ortaya çıkar.

Trombositler: Kanda pıhtı oluşturan, kanamayı durduran veya önleyen küçük, renksiz hücre parçalarıdır. Kan pulcuğu olarak da bilinir.

Eritrositler: Alyuvarlar, kırmızı kan hücreleri olarak da adlandırılan kırmızı kan hücreleri, en yaygın kan hücresi türüdür. Vücut dokularına oksijeni dolaşım sistemi yoluyla kan akışı yoluyla iletmeyi sağlar. 

Lökositler: Lökositler olarak da bilinen beyaz kan hücreleri, vücudu enfeksiyondan korumaktan sorumludur. Bağışıklık sisteminin bir parçası olarak, beyaz kan hücreleri kanda dolaşarak yaralanmalara ve hastalanmalara müdahale eder. 

Kemik İliği Kanseri Türleri Nelerdir?

Bu kanser, kan oluşturan kök hücrelerde oluşan kanser türüdür. Birçok kemik iliği kanseri türü vardır. Bunlar, multipl miyelom, akut ve kronik lösemiler olarak ayrılır.

Multipl Miyelom Nedir?

Plazma hücresi adı verilen beyaz kan hücresinde oluşan kanser türüdür. Sağlıklı plazma hücreleri, mikropları tanıyan ve onlara saldıran antikorlar üreterek enfeksiyonlarla mücadele etmeye yardımcı olur. Multipl miyelom söz konusu olduğunda, kanserli plazma hücrelerinin kemik iliğinde biriktiğini söyleyebiliriz. Ayrıca biriken bu hücreler, sağlıklı kan hücrelerini de dışarıda bırakır. Genellikle omurga, kafatası, pelvis ve kaburgalar gibi vücudun çeşitli bölgelerini etkilediği için multipl miyelom olarak adlandırılır.

Anormal plazma bozukluklarına sahip ancak gerekli kriterleri karşılamadığından aktif multipl miyelom olarak adlandırılamayacak plazma hücre bozuklukları da bulunur. Bunların tanısı, takibi ve tedavileri farklıdır. Ancak belli bir süre sonra multipl miyeloma dönüşme riski bulunur. Bu anormal plazma bozuklukları şunlardır:

• Soliter plazmasitom
• Smoldering multipl miyelom (SMM)
• Monoklonal gammopati (MGUS)
• Monoklonal gammopati (MGCS)

Lösemiler

Beyaz kan hücrelerinin kanseri, lösemi olarak adlandırılır. Kemik iliği, vücutta bulunan çeşitli kan hücrelerinin yapımında yer alır. Bazen bu kanser, başka kan hücrelerinden de başlayabilir. Lösemiler, akut ve kronik lösemiler olarak iki başlık altında toplanır. Kronik lösemide yavaş ilerleme gözlenirken akut lösemide hızlı ilerleme gözlemlenir.

Akut Lösemiler

Kemik iliği gibi kan oluşturan dokularda başlar. Çok sayıda beyaz kan hücresinin üretilerek kan dolaşımına girmesine neden olan, hızla ilerleyen bir kanser türüdür. Bu lösemi türü, acil tedavi gerektirir.

Akut lösemiyi kategorize ederken, etkilenen beyaz kan hücrelerinin tipine bağlı olacak şekilde sınıflandırma yapılır. 2 ana beyaz kan hücresi türünü ise şu şekilde sınıflandırabiliriz: 

• Myeloid kök hücrelerden gelen monositler ve granülositler
• Lenfoid kök hücrelerden gelen lenfositler

Diğer yandan, akut lösemiyi de şu şekilde ikiye ayırabiliriz:

1. Akut Miyeloid Lösemi (AML): Bu lösemi türü, tedavi edilmediği takdirde çok hızlı bir şekilde yayılır ve ölümcül hale gelir. “Akut miyelositik lösemi”, “akut miyelojenöz lösemi”, “akut granülositik lösemi” ve “akut lenfositik olmayan lösemi” gibi isimlerle de anılır. Kemik iliğinin çok sayıda anormal kan hücresi ürettiği bir kanser türüdür. Bazı vakalarda başka kan oluşturan hücrelerden de oluşabilir. Kemik iliğinde başlasa da çoğunlukla kana geçer. Yetişkinlerde en sık görülen lösemi türüdür. 

2. Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL): Bu lösemi türü, bir kemik iliği hücresinin genetik materyalinde veya DNA’sında mutasyonlar geliştiğinde ortaya çıkar. Bir hücrenin DNA’sında bir hücreye ne yapması gerektiğini söyleyen talimatlar bulunur. Normal koşullar altında DNA, hücreye belli bir hızda büyümesi ve yine belli bir zamanda ölmesi gerektiğini direktif eder. Akut lenfositik lösemide, mutasyonlar kemik iliği hücresine büyümeye ve bölünmeye devam etmesine neden olur.

Kronik Lösemiler

Kronik lösemi daha olgun kan hücrelerini içerir. Bu kan hücreleri daha yavaş çoğalır, birikir ve bir süre normal şekilde işlev görebilir. Kronik löseminin bazı türleri başlangıçta hiçbir erken belirti göstermez ve yıllarca fark edilmeden veya teşhis edilmeden kalabilir.

Kronik Myelomonositik Lösemi (KMML): KMML’de kanda çok fazla monosit vardır. Monositler bir tür beyaz kan hücresidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), KMML’yi miyeloproliferatif ve miyelodisplastik bozukluklar olarak adlandırılan bir grup kan kanserine dahil etmiştir. KMML, farklı tedavi seçenekleri olan ayrı bir durumdur çünkü KMML’li kişiler hem miyeloproliferatif bozuklukların (MPN) hem de miyelodisplastik bozuklukların (MDS) özelliklerine sahip olabilir.

Kronik Lenfositik Lösemi (KLL): Kronik lenfositik lösemi (KLL olarak da adlandırılır), genellikle yavaş kötüleşen bir kan ve kemik iliği kanseridir. KLL, yetişkinlerde en sık görülen lösemi türlerinden biridir. Genellikle orta yaşta veya sonrasında ortaya çıkar; çocuklarda nadiren görülür.

Kronik miyeloid lösemi olarak da bilinen kronik miyeloid lösemi (KML), kemik iliğini ve kanı etkileyen bir kanser türüdür. Bu iliğin kan yapıcı hücrelerinde başlar ve zamanla kana yayılır. Daha sonra hastalık vücudun diğer bölgelerine yayılır. Kronik olarak sınıflandırılması, bu löseminin yavaş yayıldığına ve büyüdüğüne işaret eder. Ancak KML vücuttaki hemen hemen her organa yayılabilen, hızla büyüyen, akut bir lösemi formuna da dönüşebilir.

Kemik İliği Kanseri Kimlerde Görülür?

Bu kanser türü, genellikle yaşlılarda görülür. En sık görüldüğü yaş aralığı 60-70 yaş arasıdır. Kırk yaşın altındaki bireylerde görünmesi seyrek bir durumdur. Ancak son yıllarda ülkemizde genç yaş gruplarında da görülmeye başlanmıştır. Bu kanser kalıtsal ya da bulaşıcı bir hastalık değildir. En yaygın türlerinden biri olan Akut Miyeloid Lösemi (AML) ve Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) hem çocuklarda hem gençlerde hem de yaşlılarda görülür.

Kemik İliği Kanseri Belirtileri Nelerdir?

Bu kanserin belirtileri, kanserin vücudun hangi bölgesinde başladığına, agresifliğine, yayılma hızına, hangi türde olduğuna göre değişiklikler gösterebilir.

Multipl miyelomun belirtileri genelde şu şekildedir:

• Yorgunluk ve halsizlik
• Sık enfeksiyon oluşumu
•  Mide bulantısı ve kusma
• Kilo kaybı
• Genellikle sırtta, kaburgalarda veya kalçalarda görülen kalıcı bir kemik ağrısı
• Nefes darlığı
• Aşırı susama
• Mide ağrısı
• Sık idrara çıkma ihtiyacı
• Kabızlık
• Kafa karışıklığı
• Lösemi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
• Ateş veya titreme
• Kalıcı yorgunluk, halsizlik
• Sık veya şiddetli enfeksiyonlar
• Kilo kaybı
• Şişmiş lenf düğümleri, genişlemiş karaciğer veya dalak
• Kolay kanama veya morarma
• Tekrarlayan burun kanamaları
• Ciltte küçük kırmızı noktalar

Kemik İliği Kanserinin İlk Belirtileri

Kanserde erken teşhis çok önemlidir. Erken tedavi, hastalığın daha hızlı yayılmasına engel olarak hayat kurtarabilir. Bu yüzden ilk belirtilere dikkat etmek gerekir. Bu belirtilerden bazıları şunlardır:

• Kemik ağrısı. Ağrıyan bölgenin yakınında şişlik ve hassasiyet görülebilir. Zayıflamış kemik, kırılmaya yol açar.
• Kollarda ve bacaklarda zayıflık ve/veya uyuşma hissi
• İdrar sıklığı
• Tekrarlayan enfeksiyon şikayeti
• Şişmiş lenf düğümleri
• Kolayca morarma
• Gece terlemeleri

Kemik İliği Kanseri Neden Olur?

Bu kansere neyin neden olduğu henüz bilinmemektedir. Ortaya çıkmasına neden olan faktörleri ise şu şekilde sıralayabiliriz:

• Zehirli kimyasallara maruz kalma
• Zayıf bağışıklık sistemi veya plazma bozukluğu
• Belli başlı virüsler (Bunlara örnek olarak; hepatit, HIV, bazı retrovirüsler ve herpes virüsleri verilebilir.)
• Sigara ve alkol tüketimi
• Sağlıksız beslenme

Kemik İliği Kanseri Risk Faktörleri Nelerdir?

Kemik iliği kanserinde risk faktörlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Risk faktörleri arasında radyasyon başta gelir.
• Erkeklerde kadınlara oranla daha fazla görülmektedir.
• Her ne kadar genetik bir hastalık olmasa da ailede kanser geçmişi olması, risk faktörünü artırabilir.
• Çözücüler, yakıtlar, motor egzozu, belirli temizlik ürünleri veya tarım ürünlerindeki zehirli kimyasallara uzun süre düzenli olarak maruz kalmak.

Kemik İliği Kanseri Evreleri Nelerdir? 

Evreleme, tümörün boyutuna ve konumuna ve kanserin diğer alanlara yayılıp yayılmadığına göre belirlenir. Akut lösemilerde kanser evresi yoktur. Multipl miyelom hastalarında ise laboratuvar değerlerine bakılarak evre belirlenmektedir.

Kronik miyeloid löseminin üç evresi bulunur. Bu löseminin evreleri; dalak boyutu, hastanın yaşı, lösemi hücrelerinin oranı ve kan tetkiklerine göre belirlenir. İlk evresi stabil fazdır. İkinci evresi hızlanmış evre olarak bilinen akselere fazdır. Blastik evre olarak bilinen üçüncü evrede ise hastalık akut lösemiye dönüşür.

Kronik lenfositik lösemide ise beş evre bulunur.

• Evre 0: Lenfosit ve beyaz küre yüksekliği gözlemlenir. Düşük risk vardır.
• Evre 1: Yüksekliklere ek olarak patolojik lenf bezleri bulunur.
• Evre 2: Dalak büyüklüğü gözlemlenir.
• Evre 3: Hastalığa bağlı kansızlık gözlemlenir.
• Evre 4: Trombosit sayısı hastalık nedeniyle 100 binin altına düşer.

Kemik İliği Kanseri Tanısı Nasıl Konulur? 

Protein seviyelerini kontrol etmek ve böbrek fonksiyonunu değerlendirmek için idrar testleri yapılır. Kanserli hücrelerin varlığını kontrol etmek için kemik iliği veya genişlemiş bir lenf düğümü biyopsisi istenir. Tümörlerin kanıtlarını aramak için BT taramaları, MRI’lar, PET taramaları ve X-ışınları gibi görüntüleme testleri yürütülür.

Kemik İliği Kanseri Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tedavi yöntemleri hastadan hastaya ve kanser türüne göre değişiklik gösterir. Hastanın medikal geçmişi, durumu, yaşı gibi birçok faktör izlenecek tedavi yolunu belirlemede etkilidir. Tedavinin amacı, hastayı rahat ettirmek, kanser yayılmasını engellemek ve iyileştirmektir. Kemik iliği kanserlerinin tedavileri şöyle sıralanabilir:

Kemoterapi: İlaçların kanser hücrelerini öldürmek için kullanıldığı bir kanser tedavisidir. Birçok farklı kemoterapi ilacı türü vardır ancak hepsi benzer şekilde çalışır. Kanser hücrelerinin üremesini durdurmaya yararlar. Bu da kanserin vücutta büyümesini ve yayılmasını engeller.

Kök Hücre Nakli: Kök hücre veya kemik iliği nakli, hasarlı kan hücrelerini sağlıklı olanlarla değiştirir. Lösemi ve lenfoma gibi kan hücrelerini etkileyen durumların tedavisinde kullanılabilir. Kök hücreler, kemik iliği tarafından üretilen ve farklı kan hücrelerine dönüşebilen özel hücrelerdir. Sağlıksız kan hücrelerinin yok edilmesini ve bunların kandan veya kemik iliğinden çıkarılan kök hücrelerle değiştirilmesini amaçlar.

Hedefe Yönelik Tedavi (Akıllı Moleküller): Kanser hücrelerinin büyümesinde ve yayılmasında yer alan belirli molekülleri hedef alan ilaçları veya diğer maddeleri kullanan bir tedavi türüdür. Bu molekülleri engellemek kanser hücrelerini öldürebilir, büyümesini veya yayılmasını engelleyebilir.

Kemik İliği Kanseri Hastaları Nasıl Beslenmelidir?

Hastaların beslenmeleri, bulundukları duruma göre değişiklikler gösterir. Kemoterapi sırasında hastada nötropeni gözlemlenebilir. Nötropeni, lökositlerin bir alt tipi olan nötrofillerin sayısının azalmasıdır. Bu durum enfeksiyon riskini artırdığından hastaların beslenmede hijyene çok dikkat etmesi gerekir. Bunların haricinde;

• Çiğ tüketim önerilmemektedir. Yiyecekler çok iyi yıkanmalı ve pişirilmelidir. 
• Protein yönünden zengin bir diyet uygulanmalıdır ve bol su tüketilmelidir.
• İshal gibi rahatsızlıklar gözlemlenebildiğinden bol su tüketimi ve lifli gıdaların tüketilmesi önerilir.
• İştah azalması gözlemleniyorsa sık ve az öğünlerle beslenmekte fayda vardır..